Đất suy thoái sau nhiều thập kỷ thâm canh lúa: Nguyên nhân và giải pháp bền vững
Việc thâm canh lúa ba vụ liên tiếp trong nhiều năm qua đã dẫn đến tình trạng suy thoái đất đai nghiêm trọng tại đồng bằng sông Cửu Long, làm giảm năng suất và độ phì nhiêu của đất. Số liệu từ Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long cho thấy, năng suất lúa tại một số khu vực đã giảm từ 10-15% trong những năm gần đây. Đặc biệt, độ phì nhiêu của đất đã giảm đáng kể, gây khó khăn trong việc canh tác.
Nguyên nhân chủ yếu của sự suy thoái đất đai ở khu vực này là việc thâm canh ba vụ lúa liên tục mà không để đất có thời gian nghỉ ngơi, dẫn đến đất đai bị cạn kiệt dinh dưỡng và bạc màu. Bên cạnh đó, hệ thống đê bao khép kín ngăn lũ cũng khiến phù sa không thể bồi đắp cho đất, làm giảm độ màu mỡ tự nhiên. Hệ quả là tăng chi phí sản xuất, sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu nhiều hơn nhưng hiệu quả không cao, đồng thời gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng sức khỏe người dân.
PGS, TS Trần Kim Tính từ Trường Đại học Cần Thơ nhận định rằng việc thâm canh lúa ba vụ trong đê bao khép kín đã làm thay đổi cấu trúc đất, khiến đất trở nên bí chặt, khó thoát nước và hình thành tầng đế cày, cản trở sự phát triển của rễ cây. Đồng quan điểm, GS, TS Nguyễn Bảo Vệ cho rằng việc sử dụng phân bón hóa học không cân đối đã làm tăng độ chua của đất và làm giảm độ phì nhiêu. TS Đỗ Đức Dũng cũng chỉ ra rằng, mặc dù đê bao giúp kiểm soát lũ, nhưng lại ngăn chặn quá trình bồi đắp phù sa tự nhiên, làm giảm chất lượng đất đai và gây ô nhiễm.
Mô hình thâm canh ba vụ lúa tưởng chừng mang lại hiệu quả kinh tế cao, nhưng thực tế, chi phí đầu tư cho phân bón, thuốc trừ sâu và nhân công ngày càng tăng, trong khi năng suất lúa lại giảm. Điều này dẫn đến lợi nhuận giảm, nhiều hộ nông dân phải vay nợ để đầu tư sản xuất nhưng không đủ thu nhập để trả nợ. Nghiên cứu năm 2021 của Trường Đại học Cần Thơ cho thấy chi phí phân bón và thuốc trừ sâu trong mô hình canh tác lúa ba vụ cao hơn gấp nhiều lần so với mô hình hai vụ. Mặc dù chi phí cao, nhưng lợi nhuận từ mô hình ba vụ lúa lại thấp hơn so với canh tác hai vụ. Chính phủ đã ban hành các nghị quyết và chương trình phát triển nông nghiệp bền vững, như Quyết định 324/QĐ-TTg, với mục tiêu chuyển đổi mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Mục tiêu là giảm diện tích canh tác lúa và tăng diện tích canh tác cây ăn trái và nuôi trồng thủy sản.
Để hồi sinh đất đai và bảo vệ an ninh lương thực, cần thực hiện các giải pháp như giảm thâm canh lúa, cho đất có thời gian nghỉ ngơi, chuyển đổi mô hình canh tác và xây dựng các mô hình nông nghiệp sinh thái. Các mô hình lúa-tôm, trồng cây ăn trái kết hợp du lịch sinh thái và sản xuất nông nghiệp hữu cơ đã chứng minh hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường.
Để thực hiện thành công chuyển đổi mô hình canh tác, cần có sự hỗ trợ từ nhà nước, cộng đồng, và doanh nghiệp. Chính phủ cần rà soát và thực thi các chính sách đã ban hành, khuyến khích chuyển đổi sang các mô hình sản xuất bền vững, trong khi doanh nghiệp nên đầu tư vào công nghệ sản xuất nông nghiệp sạch và thân thiện với môi trường. Khi bài toán kinh tế được đặt trong chiến lược dài hạn, những nghịch lý trong sản xuất lúa sẽ được giải quyết, mang lại sự phát triển bền vững cho đồng bằng sông Cửu Long.
HÃY ĐỂ LẠI THÔNG TIN TƯ VẤN